فرآیند تحلیل محتوا

مقدمه
رشد و توسعه علوم مدیون ابداع و توسعه روشهای متنوع و دقیق علمی در انجام پژوهش در رشته‌های مختلف علمی است .

اما با رشد جامعه انسانی و توسعه علوم و تکنولوژی، انسان به محدودیتهای روشهای اولیه در علوم اجتماعی – انسانی پی برد و با تامل بیشتر، روشهای نوینی را ابداع کرد .

در فرایند مذکور تحلیل محتوا نیز پا به عرصه محیطهای علمی گذاشت .

تحلیل محتوای اولیه

این مرحله پیامد سه عامل است:

با رسانه‌های الکترونیکی نیرومند جدید دیگر نمی شد تنها به روزنامه توجه کرد.

بعد از بحران بزرگ اقتصادی مسائل اجتماعی و سیاسی‌ای پیش آمد که رسانه‌های جمعی توجه چندانی بدانها نداشتند.

ظهور روشهای تجربی تحقیق در علوم اجتماعی. 

آنچه که اولین تحلیل‌ها را از تحلیل کمی روزنامه‌ها متمایز کرد:

ورود دانشمندان سرشناس علوم اجتماعی به تحلیل محتوا .

به رسمیت شناختن و تعریف مفاهیم جدیدی در داده‌ها، نگرشها، نمادها، ارزش‌ها و…

ورود ابزارهای آماری بهتر و اعمال آنها در تحقیقات.

تبدیل تحلیل محتوای داده‌ها به کارهای عظیم پژوهشی.

تحلیل تبلیغات

در دهه 1940 در آمریکا جنگ کانون توجه قرار گرفت و ضرورت اطلاعات سیاسی و نظامی به میان آمد.

در این زمان دو گروه برجسته به تحلیل تبلیغات اختصاص یافت.

 کار گروه کتابخانه کنگره: به موضوعات نمونه گیری، مسائل سنجش، پایایی و اعتبار مقوله‌های محتوای ارتباطات می‌پرداخت.
گروه اسپایر: به سخن پراکنی‌های داخلی دشمن می‌پرداختند تا رویدادهای آلمان نازی و متحدانش را شناخته و پیش بینی کنند و اثر عملیات نظامی بر روحیه جنگ را برآورد کنند.

تعمیم تحلیل محتوا

در روان شناسی تحلیل محتوا سه کاربرد اساسی پیدا کرد:

تحلیل ضبط مکالمات برای کشف خصوصیات انگیزشی، روان شناختی یا شخصیتی.

کاربرد استفاده از داده‌های کیفی که به صورت پاسخ به پرسشهای باز، واکنش‌های کلامی به آزمونها و ساخت داستانهای آزمون درک موضوع جمع آوری می‌شد.

فرآیند‌های ارتباطات که محتوا جزء لاینفک آن است .

تحلیل کامپیوتری نوشتار

اواخر دهه  1950 ترجمه ماشینی، تلخیص ماشینی و سیستم‌های بازیابی اطلاعات مورد توجه قرار گرفت.
نخست با رشد نرم افزارها کامپیوتر‌ها بیشتر مستعد پردازش داده‌های لفظی شده و برنامه‌های کامپیوتری شمارش کلمات پدیدار شد.

بدنبال آن برنامه‌های کامپیوتری پدید آمد که دارای سیستم فرهنگ واژگان مشخص است و بر اساس آن کلمه‌های متن با توجه به فرهنگ واژگان رمزگذاری شده، تحلیلگر    می‌تواند آن اطلاعات را دستکاری، مقوله بندی، علامت گذاری و بازیابی کند.

تعریف تحلیل محتوا   

بارکوس: تحلیل محتوا تحلیل علمی پیامهای ارتباطی است و این روش کاملا علمی است و با وجود جامع بودن، از نظر ماهیت نیازمند تحلیلی دقیق و منتظم است.

پیسلی: تحلیل محتوا مرحله ای از جمع آوری اطلاعات است که در آن محتوای ارتباطات از طریق بکارگیری عینی و منتظم قواعد مقوله بندی، به اطلاعاتی که می‌توانند خلاصه و باهم مقایسه شوند، تغییر شکل می‌یابد.

شروط عینیت، انتظام وعمومیت

شرط عینیت: هرمرحله از فرآیند پژوهش باید براساس قواعد، احکام و روشهای مشخص انجام گیرد.
   یکی از معیارهای عینیت این است که آیا تحلیل گران دیگر، با تبعیت از روشهای یکسان و اطلاعات مشابه به نتایج مشابهی می‌رسند ؟

شرط انتظام: زمانی تحقق می‌یابد که دایره شمول و طرد محتوا یا مقوله‌ها طبق قواعد کاربردی ثابتی مشخص شود.
شرط عمومیت: زمانی معنا می‌یابد که یافته‌ها با هم ارتباط نظری داشته باشند و اطلاعات توصیفی صرف درباره محتوا بدون ارتباط با دیگر ویژگی‌های اسناد یا خصوصیات فرستنده و گیرنده پیام ، ارزش چندانی ندارد.                       

موضوع کمیت و کیفیت

آیا روش تحلیل محتوا باید بصورت کمی انجام شود یا کیفی؟

با وجود مزایای روشهای کمی از جمله: دقیق‌تربودن توصیفهای عددی و فراهم کردن مجموعه پرتوانی از ابزار توسط روشهای آماری جهت دقت بخشیدن وتلخیص یافته‌ها  ، اما با روشهای غیر کمی می‌توان به نتایج معنا دار تری رسید.

  توصیه می‌شود تحلیل گر محتوا از روشهای کمی و کیفی برای تکمیل یکدیگر توامان استفاده کند.

محتوای آشکار و پنهان

آیا این روش باید محدود به محتوای آشکار (معنای سطحی متن) باشد یا می‌توان آن را برای تحلیل لایه‌های عمیق تر معانی محصور در اسناد بکار برد؟

توصیه می‌شود برای تفسیر جملات و فهم معانی مستتر در متن هر دو مقوله توامان در نظر گرفته شود.

زمان بکارگیری روش تحلیل محتوا

هنگامی که دسترسی به اطلاعات مشکل است و اطلاعات پژوهش گر محدود به مدرک‌های اسنادی است.
 زمانی که اجزای نظری معین و مفروض اطلاعات و زبان موضوع مورد بررسی پژوهش مشخص باشد مانند مصاحبه با بیماران روانی و یا تحلیل فرافکنی و انواع دیگری از اطلاعات اسنادی .

زمانی که حجم مطالب مورد بررسی به تنهایی از توانایی پژوهش گر برای انجام پژوهش فراتر می‌رود مانند بررسی محتوای روزنامه‌ها، نشریه‌ها، فیلم‌ها، رادیو و ...

مراحل تحلیل محتوا

1. تحلیل ابتدایی

2. بدست آوردن مواد اولیه تحقیق

3. بررسی نتایج بدست آمده و تفسیر آن