آبانگان
آبان روز از آبان ماه
برابر با 10
آبان در گاهشماری ایرانی
"... اینک آبها را میستاییم، آبهای فروچکیده و گردآمده و روان
شده
و خوب کـُنش ِ اهورایی را..."
(یسنا - هـات 38
- بند 3)
«جشن آبانگان» جشنی است در
گرامیداشت ستارهی روان (سیاره) درخشان «اَنَهیتَه / آناهید (زهره)» و رود
پهناور و خروشان «اردوی / آمو (آمودریا)، و بعدها ایزدبانوی بزرگ «آب»ها در ایران (غیاث
آبادی، 1382،ص77)
"اَردوی سوره
اَناهیتا» Ardavi – Sura
An?hita ایزد‌بانویی ایرانی بسیار
برجستهای است که نقش مهمی در آیینهای ایرانی دارد و
پیشینهی ستایش و بزرگداشت این
ایزد بانو در فرهنگ ایرانی به دورههای
پیش از زرتشتی در تاریخی ایران
میرسد.
بخش بزرگی در کتاب اوستا به نام «آبان یشت(یشت
پنجم) که یکی از باستانیترین ِیشتها
میباشد به این ایزد بانو اختصاص
دارد، در این یشت، او زنی است
جوان، خوش اندام، بلند بالا، زیبا چهره، با بازوان سپید و
اندامی برازنده، کمربند تنگ بر میان بسته، به جواهر آراسته، با طوقی زرین بر
گردن، گوشواری چهارگوش در گوش، تاجی با سد ستارهی هشت گوش بر سر، کفشهایی
درخشان در پا، با بالاپوشی زرین و پرچینی از پوست سگ آبی. اَناهید
گردونهای دارد با چهار اسب سفید، اسبهای گردونهی او ابر، باران، برف و تگرگ
هستند.
او در بلندترین طبقهی آسمان جای
گزیده است و بر کرانهی هر دریاچهای، خانهای آراسته، با سد
پنجرهی درخشان و هزار
ستون خوش تراش دارد. او از فراز
ابرهای آسمان، به فرمان اهورامزدا، باران و برف و تگرگ را
فرو میباراند.
نیایشگاههای آناهیتا معمولا در کنار رودها
برپا میشده و زیارتگاههایی که امروزه با اسامی دختر
و بی بی مشهور هستند و
معمولا در کنار آنها آبی جاری
است، میتوانند بقایای
آن نیایشگاهها باشند. برخی حتی سفرههای نذری با نام بی بی (همچون بی بی سه شنبه) را
بازماندهی آیینهای مربوط به آناهیتا میدانند.
آناهیتا همتای ایرانی «آفرودیت»، الههی عشق و
زیبایی در یونان و «ایشتر»، الههی بابلی، به شمار میرود.
واژهی «آب» که جمع آن «آبان» است در اوستا و
پهلوی «آپ» و در سانسکریت «آپه» Apa و در فارسی هخامنشی «آپی» میباشد. این
آخشیج (عنصر) همانند آخشیجهای
اصلی دیگر چون آتش و خاک و هوا در آیینهای ایرانیان باستان
مقدس است و آلودن آن گناهی بس بزرگ است. برای هریک از چهار آخشیج
امشاسپندی (فرشته) ویژه نامگذاری شده است. به گواهی اوستا و نامههای دینی
پهلوی، ایرانیان آخشیجهای چهارگانه را که پایهی نخستین زندگی است، میستودند.
در جشن آبانگان، پارسیان به ویژه زنان در کنار
دریا یا رودخانهها، فرشتهی آب را نیایش میکنند. ایرانیان
کهن آب را پاک (مقدس) میشمردند و هیچگاه آنرا آلوده نمیکردند و
آبی را که اوصاف سهگانهاش(رنگ - بو - مزه) دگرگون میشد برای آشامیدن و شستشو بهکار
نمیبردند.
"هرودوت" میآورد :
"... ایرانیان در
میان آب ادرار نمیکنند، آب دهان و بینی در آن نمیاندازند و در آن دست و روی نمیشویند ..."
"استرابون" جغرافیدان یونانی نیز میآورد :
"... ایرانیان در آب
روان، خود را شستشو نمیدهند و در آن لاشه، مردار و آنچه که نا پاک است نمیاندازند ..."
در برگردان فارسی آثارالباقیه ابوریحان بیرونی میخوانیم :
"... آبان روز دهم
آبان ماه است و آن را عید میدانند
که به جهت همراه بودن دو نام،
آبانگان میگویند. در این روز زو Zoo پسر
طهماسپ از سلسلهی پیشدادیان به
شاهی رسید، مردم را به کندن قناتها و
نهرها و بازسازی آنها فرمان داد،
در این روز به کشورهای هفتگانه خبر
رسید که فریدون ، بیوراسب (ضحاک - آژی
دهاک) را اسیر کرده، خود به پادشاهی
رسیده و به مردم دستور داده است که
خانه و زندگی خود را دارا شوند..."
در روایت دیگرى آمده است که پس از هشت سال
خشکسالى در ماه آبان باران آغاز به باریدن کرد و از آن زمان جشن آبانگان پدید آمد.
زرتشتیان نیز در این روز همانند سایر جشنها به آدریانها
(آتشکدهها) مىروند و پس از آن براى گرامیداشت مقام فرشتهی آبها، به کنار
جوىها و نهرها و قناتها رفته و با خواندن اوستاى آبزور (بخشى از اوستا که
به آب و آبان تعلق دارد) که توسط موبد خوانده مىشود، اهورامزدا را
ستایش کرده و درخواست فراوانى آب و نگهدارى آن را کرده و پس از آن به شادى مىپردازند.
جالب اینجاست که مىگویند اگر در این روز باران ببارد،
آبانگان به مردان تعلق گرفته و مردان تن و جان خویش را به آب مىسپارند و اگر
بارانى نبارد، آبانگان زنان است و زنان آب تنى مىکنند.
منابسبت بعدی
این ماه گاهنبار اَیاثَرم. جشن میانه پاییز. 15 آبان است.
