آبانگان

آبان روز از آبان ماه
برابر با 10 آبان در گاهشماری ایرانی

"... اینک آب­ها را می­ستاییم، آب­های فروچکیده و گردآمده و روان
شده­ و خوب کـُنش ِ اهورایی را..."
(یسنا - هـات 38
- بند 3)

«جشن آبانگان» جشنی است در
گرامیداشت ستاره­ی روان (سیاره) درخشان «اَنَهیتَه / آناهید (زهره)» و رود
پهناور و خروشان «اردوی / آمو (آمودریا)، و بعدها ایزدبانوی بزرگ «آب»­ها در ایران (غیاث
آبادی، 1382،ص77)
"اَردوی سوره
اَناهیتا» Ardavi – Sura
An?hita ایزد‌بانویی ایرانی بسیار
برجسته­ای است که نقش مهمی در آیین­های ایرانی دارد و
پیشینه­ی ستایش و بزرگداشت این ایزد بانو در فرهنگ ایرانی به دوره­های
پیش از زرتشتی در تاریخی ایران می­رسد.

بخش بزرگی در کتاب اوستا به نام «آبان یشت(یشت پنجم) که یکی از باستانی­ترین ِیشت­ها
می­باشد به این ایزد بانو اختصاص دارد، در این یشت، او زنی است
جوان، خوش اندام، بلند بالا، زیبا چهره، با بازوان سپید و
اندامی برازنده، کمربند تنگ بر میان بسته، به جواهر آراسته، با طوقی زرین بر
گردن، گوشواری چهارگوش در گوش، تاجی با سد ستاره­ی هشت گوش بر سر، کفش­هایی
درخشان در پا، با بالاپوشی زرین و پرچینی از پوست سگ آبی. اَناهید
گردونه­ای دارد با چهار اسب سفید، اسب­های گردونه­ی او ابر، باران، برف و تگرگ
هستند.
او در بلندترین طبقه­ی آسمان جای
گزیده است و بر کرانه­ی هر دریاچه­ای، خانه­ای آراسته، با سد
پنجره­ی درخشان و هزار ستون خوش تراش دارد. او از فراز
ابرهای آسمان، به فرمان اهورامزدا، باران و برف و تگرگ را
فرو می­باراند.

نیایشگاه­های آناهیتا معمولا در کنار رودها
برپا می­شده و زیارتگاه­هایی که امروزه با اسامی دختر
و بی بی مشهور هستند و معمولا در کنار آن­ها آبی جاری
است، می­توانند بقایای آن نیایشگاه­ها باشند. برخی حتی سفره­های نذری با نام بی بی (همچون بی بی سه شنبه) را
بازمانده­ی آیین­های مربوط به آناهیتا می­دانند.

آناهیتا همتای ایرانی «آفرودیت»، الهه­ی عشق و
زیبایی در یونان و «ایشتر»، الهه­ی بابلی، به شمار می­رود.

واژه­ی «آب» که جمع آن «آبان» است در اوستا و
پهلوی «آپ» و در سانسکریت «آپه» Apa و در فارسی هخامنشی «آپی» می­باشد. این آخشیج (عنصر) همانند آخشیج­های
اصلی دیگر چون آتش و خاک و هوا در آیین­های ایرانیان باستان
مقدس است و آلودن آن گناهی بس بزرگ است. برای هریک از چهار آخشیج
امشاسپندی (فرشته) ویژه نامگذاری شده است. به گواهی اوستا و نامه­های دینی
پهلوی، ایرانیان آخشیج­های چهارگانه را که پایه­ی نخستین زندگی است، می­ستودند.

در جشن آبانگان، پارسیان به ویژه زنان در کنار
دریا یا رودخانه­ها، فرشته­ی آب را نیایش می­کنند. ایرانیان
کهن آب را پاک (مقدس) می­شمردند و هیچ­گاه آن­را آلوده نمی­کردند و
آبی را که اوصاف سه­گانه­اش(رنگ - بو - مزه) دگرگون می­شد برای آشامیدن و شستشو به­کار
نمی­بردند.

"هرودوت"  می­آورد :

"... ایرانیان در
میان آب ادرار نمی­کنند، آب دهان و بینی در آن نمی­اندازند و در آن دست و روی نمی­شویند ..."

"استرابون"  جغرافیدان یونانی نیز می­آورد :

"... ایرانیان در آب
روان، خود را شستشو نمی­دهند و در آن لاشه، مردار و آن­چه که نا پاک است نمی­اندازند ..."

در برگردان فارسی آثارالباقیه ابوریحان بیرونی می­خوانیم :

"... آبان روز دهم
آبان ماه است و آن را عید می­دانند که به جهت همراه بودن دو نام،
آبانگان می­گویند. در این روز زو Zoo پسر طهماسپ از سلسله­ی پیشدادیان به
شاهی رسید، مردم را به کندن قنات­ها و نهرها و بازسازی آن­ها فرمان داد،
در این روز به کشورهای هفت­گانه خبر رسید که فریدون ، بیوراسب (ضحاک - آژی
دهاک) را اسیر کرده، خود به پادشاهی رسیده و به مردم دستور داده است که
خانه و زندگی خود را دارا شوند..."

در روایت دیگرى آمده است که پس از هشت سال
خشکسالى در ماه آبان باران آغاز به باریدن کرد و از آن زمان جشن آبانگان پدید آمد.

زرتشتیان نیز در این روز همانند سایر جشن­ها به آدریان­ها
(آتشکده­ها) مى­روند و پس از آن براى گرامیداشت مقام فرشته­ی آب­ها، به کنار
جوى­ها و نهرها و قنات­ها رفته و با خواندن اوستاى آبزور (بخشى از اوستا که
به آب و آبان تعلق دارد) که توسط موبد خوانده مى­شود، اهورامزدا را
ستایش کرده و درخواست فراوانى آب و نگهدارى آن را کرده و پس از آن به شادى مى­پردازند.

جالب این­جاست که مى­گویند اگر در این روز باران ببارد،
آبانگان به مردان تعلق گرفته و مردان تن و جان خویش را به آب مى­سپارند و اگر
بارانى نبارد، آبانگان زنان است و زنان آب تنى مى­کنند.

منابسبت بعدی
این ماه گاهنبار اَیاثَرم. جشن میانه پاییز. 15 آبان است.

 farhang-saz.blogfa.com